Metastaze na Kostima: Česte u Različitim Tipovima Raka

Metastaze na kostima su česte kod mnogih vrsta raka, kao što su rak dojke (70%), prostate (85%), pluća i bubrega (40%), zbog specifičnog mikrookruženja kosti. Tumori se uglavnom šire u aksijalni skelet (kosti trupa i karlice), a ne u apendikularni skelet (kosti ruku i nogu), prateći distribuciju crvene koštane srži.

Zašto u Kosti?

Kost je izuzetno vaskularizovano tkivo koje sadrži hematopoetske matične ćelije (koje stvaraju krv) i aktivno mikrookruženje koje podstiče rast ćelija. Proces širenja metastaza još uvek nije potpuno shvaćen, ali koštano tkivo je bogato faktorima rasta koje ćelije raka iskorišćavaju u svoju svrhu. Zdrava kost prolazi kroz dinamičan proces modelacije i remodelacije, gde su razgradnja (resorpcija) i formiranje novog koštanog tkiva u savršenoj ravnoteži. Ovaj proces takođe oslobađa kalcijum, koji je važan resurs u stalnoj obnovi kostiju.

Ćelije raka sadrže receptore za kalcijum, a stalno snabdevanje kalcijumom čini koštano okruženje pogodnim za rast tumora. Jedinstveno imunološko okruženje u kostima, sa svojim inhibirajućim i stimulativnim efektima na ćelije, može takođe doprineti širenju metastaza. Dodatno, spor protok krvi u crvenoj koštanoj srži može olakšati vezivanje tumorskih ćelija za površinu kosti.

U slučaju osteoblastičnog fenotipa metastaza (više o tome u nastavku), istraživanja su otkrila sposobnost tumorskih ćelija da primenjuju osteomimikriju — maskiraju se kao koštano tkivo, izražavajući specifične proteinske markere za kosti. Telo ih tada prepoznaje kao zdrave koštane ćelije i umesto da ih uništi, hrani ih.

Rano Širenje Metastaza i Latencija

Metastatsko širenje često počinje rano, još pre nego što primarni tumor postane klinički detektabilan, i može ostati latentno godinama. Signali koji pokreću aktivaciju ovih ćelija tumora još uvek nisu dobro razumljeni i predmet su intenzivnog istraživanja. Interakcije među različitim ćelijama u mikrookruženju kosti koje podržavaju stanje "hibernacije" i sprečavaju njihovo buđenje, sada su glavna tema kliničkih ispitivanja.

Fenotipovi Koštanih Metastaza

Metastaze na kostima mogu biti osteoblastičnog tipa, što znači da izazivaju stvaranje novog koštanog tkiva, ili osteolitičkog tipa, što znači da uništavaju postojeće koštano tkivo. Većina metastaza je mešovitog tipa, sa jednim od ova dva fenotipa koji dominira. Rak dojke uglavnom izaziva osteolitičke metastaze, dok je rak prostate specifičan po tome što stimuliše stvaranje novog koštanog tkiva, tj. osteoblastički tip. Metastaze u kostima koje potiču od raka pluća uglavnom su osteolitičkog tipa.

Dijagnostika Koštanih Metastaza

Koštane metastaze se obično dijagnostikuju u naprednoj fazi, kada su lezije već značajno prisutne. Glavni simptomi uključuju bolove u kostima koji se često slabo lokalizuju i pogoršavaju se noću, patološke prelome, hiperkalcemiju (povećanje koncentracije kalcijuma u krvi) i kompresiju kičmene moždine. Krvna slika može pokazati anemiju, trombocitopeniju (smanjen broj krvnih pločica) ili leukopeniju (smanjenje broja belih krvnih zrnaca). Pravovremena i tačna dijagnoza koštanih metastaza je od ključne važnosti zbog ozbiljnih kliničkih posledica.

Standardne metode snimanja, kao što su rendgen, CT skeniranje i radionuklidna scintigrafija kostiju, rutinski se koriste za dijagnostiku. Međutim, ove metode uglavnom prikazuju reakciju okolnih tkiva na prisustvo tumorskih ćelija, a ne same tumorske ćelije. Biomarkeri u krvi i mokraći odražavaju opštu stopu resorpcije i formiranja kostiju u organizmu, ali ne pružaju specifične informacije o mestima lezija u kostima.

Evaluacija Efekata Tretmana

Procena efikasnosti tretmana je jednako važna za svakodnevnu kliničku praksu. Kost je jedino metastatsko područje gde se koriste specifični kriterijumi za procenu odgovora na terapiju, bazirani na procesu formiranja i razgradnje koštanog tkiva, a ne na promenama u zapremini tumora. Standardne metode snimanja takođe nisu idealne za procenu terapijskog odgovora. Prepoznaje se fenomen početnog pogoršanja stanja pacijenta kao odgovor na terapiju (flare response). Ovo početno pogoršanje, koji se detektuje tradicionalnim metodama snimanja, može dovesti do netačne procene da je tretman bio neefikasan, što može rezultirati preuranjenim prekidom terapije, dok je u stvarnosti to pogoršanje često praćeno kasnijim poboljšanjem.

Radioligandna PSMA-Terapija sa Lutecijem-177 u Lečenju Raka Prostate

Otkrivanje prekomernog izražavanja PSMA (specifičnog antigena za prostatu) na površini tumorskih ćelija raka prostate donelo je revoluciju u lečenju metastatskog raka prostate (mPC). Teranostika primenjena na mPC kombinuje biomarker za snimanje (PSMA-PET/CT sa fluorom-18 ili galijom-68) kako bi detektovala i prikazala žarišta tumora, nezavisno od njihove lokacije (bilo da se radi o mekim ili koštanim tkivima), i predvidela odgovor na terapiju. Takođe se koristi radioligand (označen lutecijumom-177 ili aktinijumom-225) kako bi se direktno ciljala i uništile tumorske ćelije. PSMA-PET/CT predstavlja najprecizniji metod za evaluaciju terapije do danas.

Više o dijagnostici i terapiji pročitajte na našem web sajtu.

Primer odgovora na radioligandnu PSMA-terapiju sa lutecijem-177 nakon 3 sesije sa intervalima od 4 nedelje između