PSMA- i DOTATATE pozitronska emisijska tomografija (PET) trenutno je najtočnija i najspecifičnija metoda za otkrivanje i snimanje ćelija raka prostate i neuroendokrinih tumora prisutnih u organizmu.
Ćelije raka često sadrže na svojoj površini određene enzime, receptore ili proteine vrloo specifične za svaku vrstu raka, koje zovemo površinski markeri. Postupci ciljanih radioliganda koriste ove visoko specifične površinske markere na tumorskim ćelijama kao metu i za dijagnozu i za lečenje. Otuda i naziv ove medicinske grane - teranostika, odnosno kombinacija terapije i dijagnostike istog cilja.
FAPI PET/CT je univerzalni metod dijagnostike za više vrsta raka koji ima kao cilj mikrookruženje tumora (TMI) mnogih široko rasprostranjenih vrsta solidnih tumora, poput karcinoma dojke, debelog creva i pankreasa.
Na kaji se način provodi dijagnostika?
Tzv. ligandi, tj. supstance koje se vežu na površinske markere, se spajaju (ili obeležava u medicinskom jeziku) sa radioaktivnim supstancama. U dijagnostičke svrhe, ligandi se obeležava sa radioaktivnom supstancom galij-68 (68Ga).
Ligandi obelezeni 68Ga zatim se ubrizgavaju pacijentu intravenozno i kroz krvotok traže svoju metu na tumorskoj ćeliji. Nakon toga se vrši PET/CT snimanje, koje omogućuje otkrivanje mesta nakupljanja supstanci i time jasno i točno ukazuje na lokaciju tumora i metastaza. Ovo PET/CT skeniranje takođe je neophodno da bi se procenilo je li radioligandna terapija primenjiva, jer njen uspeh zavisi od prisustva (ili ekspresiji u medicinskom jeziku) površinskih markera.
[68Ga]Ga-PSMA-11 PET/CT
Površinski marker specifičan za rak prostate je enzim koji se naziva "prostata-specifičan membranski antigen" ili "PSMA" za kratko. U gotovo svim slučajevima ovaj enzim je veoma obilan i u primarnom tumoru i u njegovim metastazama. Oni se tada opisuju kao PSMA-pozitivni ili PSMA+. Uz PSA, PSMA je ključni biomarker za procenu napredovanja raka, nakon što se rak proširi izvan primarnog tumora na druge organe. Molekularna PSMA slika zapravo je znatno preciznija nego sama vrednost PSA u krvi, jer nam govori gde se tačno u telu rak proširio. Stoga PSMA snimanje može dati presudne informacije za odluku o daljem lečenju.
Vrlo retko (<10% slučajeva), PSMA je prisutan u količinama nedovoljnim za lečenje. To može biti slučaj s veoma niskim PSA nivoom (npr. pod antihormonalnom terapijom) ili u veoma poodmaklim stadijama raka. Na kraju krajeva, samo 68Ga-PSMA-PET/CT može dati jasan odgovor.
Kod PSMA terapije PSMA PET/CT je od ključnog značenja jer pokazuje koje se lezije leče, čime se pruža mogućnost izravnog mjerenja i procjene terapijskog uspjeha.
Ukoliko Vam je dijagnostikovan primarni karcinom prostate bez zahvaćenosti limfnih čvorova ili metastaza, možete proveriti ovde (engl.) preporučuje li se Vam PSMA PET/CT.
Naučna pozadina
Već se pokazalo, posebno u slučaju raka prostate, da se čak i male lezije veličine samo nekoliko milimetara mogu otkriti čak i pri niskom nivo PSA nakon terapije primarnog tumora. Naš tim takođe je uspio pokazati da PSMA PET/CT snimanje ima presudan utjecaj na daljnju odluku o lečenju i stoga je često prijelomno važno za pacijenta i lekara. Čak i prije terapije raka prostate, PSMA PET/CT često je pružao vredne informacije koje su menjale postupak lečenja.
Ovaj PSMA nomogram (engl.) u obliku jednostavnog online kalkulatora pomaže u određivanju koja će grupa pacijenata najverovatnije imati koristi od PSMA PET/CT.
[68Ga]Ga-DOTATATE PET/CT
Površinski marker specifičan za neuroendokrine tumore (NET) naziva se somatostatinski receptor. Supstanca slična somatostatinu pod nazivom DOTATATE koristi se kao ligand. Otuda i naziv terapije i snimanja. Kao i kod PSMA, DOTATATE je obeležen radioaktivnim nuklidom 68Ga i ubrizgan intravenozno, a pacijent se snima PET skenerom. Time se mogu otkriti i prikazati sve lezije u organizmu s povećanom gustinom somatostatinskih receptora (NET i najmanje metastaze).
[68Ga]Ga-FAPI PET/CT
68Ga-FAPI je univerzalni teranostički metod dijagnostike za više vrsta raka, koji koristi kao ciljnu strukturu protein aktivacije fibroblasta (FAP), koji zauzvrat se nalazi u fibroblastima povezanim sa rakom (CAF). To je najnovija molekularna dijagnostički metoda, i preciznija je u poređenju sa 18F-FDG PET/CT - danas prevladavajućom metodom onkološkog stepenovanja - i pojednostavi klinički tok posla.
Tumorska masa sastoji se od ćelija raka, ali i vaskularnih struktura, upalnih ćelija, kolagena i fibroblasta (najčešći tip ćelija u vezivnom tkivu), koji zajedno čine tumorsku stromu ili mikrookruženje (TME). Nekoliko najčešćih karcinoma, kao što su karcinomi dojke, debelog creva i pankreasa, karakteriše snažan rast fibroznog tkiva. Stroma može činiti do 90% mase kod takvih vrsta raka. Štaviše, proces metastaziranja je veoma složen i prije samih ćelija raka primarno uključuje formiranje TME-a. Otkriveno je da ti fibroblasti povezani sa rakom (CAF) sadrže takozvani protein aktivacije fibroblasta (FAP), dok je njegova izraženost u normalnim tkivima odsutna ili niska.
Dakle, FAP predstavlja idealnu univerzalnu ciljnu strukturu za preciznu isporuku radiofarmaka. Budući da stroma čini 90% volumena tumora, molekularno snimanje FAPI PET/CT usmereno na stromu je značajno osjetljivije u otkrivanju malih lezija raka u veoma ranim fazama.
Pored fizičke podrške i snabdevanja hranljivim materijama ćelija raka, čini se da tumorska stroma poseduje imunosupresivna svojstva koja štite ćelije raka od sopstvenog imunološkog odgovora organizma i efekata konvencionalnih terapija. Ovde možete pročitati više o razvoju ciljane molekularne nuklearne terapije usmerene na FAP.
